Trong những năm gần đây, mỗi năm, TCHQ chi trên 10 tỷ đồng để đầu tư cho CNTT. Đến nay, ngành hải quan đã trang bị được 158 máy chủ và khoảng 3.000 máy tính cá nhân hoạt động trên hai hệ thống mạng cục bộ (LAN) và mạng diện rộng (WAN), đã triển khai áp dụng CNTT trong 12 khâu nghiệp vụ, như: thu thập và xử lý dữ liệu tờ khai hải quan, quản lý, theo dõi nợ thuế và kế toán thu thuế xuất nhập khẩu; hệ thống dữ liệu tính giá thuế, hệ thống quản lý hàng gia công...

...nhưng vẫn chưa đủ!

Tuy nhiên, hệ thống cơ sở hạ tầng CNTT hiện có của ngành hải quan chỉ tạm đủ để triển khai một số ứng dụng trong hoạt động quản lý nội bộ. Để thực hiện chương trình hải quan điện tử thì hệ thống ấy chưa đủ đáp ứng. Và ngành HQ cần phải đầu tư một số tiền lớn để nâng cấp, trang bị phương tiện mới.

Ông Bình cho biết, đến nay chỉ có hải quan Hải Phòng và TP.HCM là tạm có điều kiện về cơ sở hạ tầng CNTT để triển khai áp dụng thủ tục hải quan điện tử. Đó là lý do để TCHQ quyết định chọn thực hiện thử nghiệm tại hai địa phương này. Dù vậy, hệ thống CNTT tại 2 thành phố này cũng chỉ đủ để áp dụng cho một số DN, cũng chưa thể thể thực hiện đại trà.

Nhu cầu thực là bao nhiêu?

Theo TCHQ, nhu cầu đầu tư để hiện đại hóa ngành hải quan là trên 100 triệu USD. Hiện, chính phủ đã phê duyệt đề án Tin học hóa quy trình nghiệp vụ hải quan thực hiện đến năm 2006 với tổng kinh phí là 29 triệu USD và 75,3 tỷ đồng. Tuy nhiên, đến nay, Bộ Tài chính vẫn chưa tìm được nguồn vốn để cấp cho chương trình này. Bên cạnh đó, TCHQ đang chuẩn bị triển khai dự án hiện đại hóa với kinh phí lên đến 70 triệu USD, dự kiến sẽ vay từ Ngân hàng Thế giới. Ông Nguyễn Công Bình cho biết, phần lớn trong tổng số tiền 70 triệu USD kể trên sẽ dành để đầu tư cho CNTT.

Nội dung của hải quan điên tử là phân loại DN để từ đó đưa ra các biện pháp quản lý khác nhau. Đối với những DN hoạt động minh bạch, chấp hành tốt luật hải quan sẽ ít hoặc không bị kiểm tra, việc thông quan sẽ nhanh chóng. Muốn vậy, ngành hải quan phải xây dựng được các trung tâm dữ liệu để cán bộ hải quan căn cứ vào đó đưa ra các quyết định xử lý. Hiện nay, số lượng các cục hải quan địa phương có cơ sở dữ liệu còn rất ít, do vậy, đây sẽ là một trong những nhu cầu đầu tư quan trọng của ngành hải quan. Đồng thời, cũng cần phải tăng cường xây dựng hệ thống mạng WAN cho các sở, cục hải quan địa phương. Hiện nay, mạng WAN chỉ mới được lắp tại ba cục hải quan thành phố HCM, Hải Phòng và Đồng Nai.

Ngoài ra, hệ thống phần mềm dùng trong ngành hải quan vẫn chưa được đa tích hợp, sử dụng chưa tiện lợi, cho nên, có tình trạng một nhân viên hải quan phải sử dụng cùng lúc nhiều chương trình phần mềm trong quá trình giải quyết thủ tục hải quan. Hơn nữa, hầu hết các phần mềm lại được thiết kế dựa trên quy trình nghiệp vụ thủ công, nên áp dụng trong giải quyết các thủ tục hải quan hiện đại là không phù hợp. Vì vậy, khi ngành hải quan đưa ra quy trình thủ tục hải quan điện tử mới tới đây, hệ thống phần mềm cũng phải được đổi mới.

Luật vẫn còn ràng buộc

Trước đây, TCHQ đã thí điểm áp dụng khai hải quan điện tử tại TP HCM, Hải Phòng, Đồng Nai, Bình Dương... nhưng do luật lệ ràng buộc nên sau khi khai điện tử, DN vẫn phải đến nộp hồ sơ giấy để nhân viên hải quan kiểm tra, đối chiếu và thông quan theo phương pháp thủ công. Điều này cũng giống như DN phải làm thủ tục hải quan hai lần, nên việc thí điểm này không chút nào phát huy tác dụng!.

Ông Nguyễn Công Bình cho biết, nếu sắp tới, Quốc hội thông qua Luật Hải quan sửa đổi thì sẽ giải tỏa được các rào cản pháp lý đối với thủ tục hải quan điện tử. Cùng với việc sửa luật, ngành hải quan cũng đang soạn thảo quy trình nghiệp vụ mới phù hợp với hình thức thủ tục điện tử này.