Hàng loạt chương trình giảm giá, khuyến mãi của các nhà cung cấp dịch vụ cho thấy cạnh tranh viễn thông ngày càng khốc liệt. Theo nhiều chuyên gia kinh tế, để ngành phát triển, bộ chủ quản và doanh nghiệp chiếm thị phần khống chế cần có thay đổi bước ngoặt.

Kết quả khảo sát 150 doanh nghiệp do Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương công bố sáng nay cho thấy, mức độ sử dụng dịch vụ viễn thông trong các doanh nghiệp khá thấp, kể cả doanh nghiệp trong lĩnh vực công nghệ thông tin và truyền thông. Các dịch vụ mới ít được sử dụng do nó không mang lại lợi ích thương mại. Theo ý kiến của các doanh nghiệp, giá cước dịch vụ viễn thông hiện quá cao. Điều này thể hiện rõ trong các trường hợp gọi điện thoại quốc tế, điện thoại đường dài trong nước, dịch vụ di động, dịch vụ kết nối internet dial-up. Tuy nhiên, các dịch vụ đện thoại cố định nội hạt, ADSL và VoIP chấp nhận được. Ảnh hưởng của các đợt giảm giá khá rõ nét với tốc độ đăng ký thuê bao tăng vọt, mỗi khi giá cả giảm khoảng 1/3 sẽ dẫn tới thị trường viễn thông tăng thêm 25-30%. Khảo sát cũng chỉ ra rằng, nếu dịch vụ viễn thông được cải thiện đáng kể, có thể dẫn tới sự gia tăng đáng kể về doanh thu, năng suất lao động, lợi nhuận và tốc độ đổi mới ở các doanh nghiệp.

Theo ông David Ray - Phó giám đốc Dự án nâng cao năng lực cạnh tranh VN, kinh nghiệm quốc tế đã chỉ ra rằng, cạnh tranh mang lại lợi ích cho cả người dân và nhà cung cấp dịch vụ, đồng thời tăng sức hấp dẫn cho môi trường đầu tư VN. Với hoàn cảnh và điều kiện của VN hiện nay, một cú hích thay đổi từ phía Bộ Bưu chính Viễn thông và Tổng công ty Bưu chính Viễn thông VN sẽ thổi một luồng gió mới tăng sức cạnh tranh cho thị trường.

Bà Phan Thanh Hà, Phó trưởng ban Chính sách kinh tế vĩ mô Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương, cho hay, theo WTO, các quyết định và thủ tục được sử dụng bởi cơ quan quản lý phải công bằng với tất cả các bên tham gia thị trường. Tuy nhiên, vẫn còn mối lo ngại rộng khắp rằng Bộ Bưu chính Viễn thông (MPT) vẫn bị ảnh hưởng bởi Tổng công ty Bưu chính Viễn thông (VNPT). Chẳng hạn, có ý kiến nhận xét rằng đợt giảm cước thuê kênh quốc tế hồi đầu năm có lợi cho VNPT vì Bộ chỉ giảm cước cho các loại kênh thuê riêng và địa bàn nơi các công ty không thuộc VNPT không thể hoặc không thuê. Ngoài ra, MPT dường như thiếu năng lực làm trung gian giữa các công ty viễn thông trong trường hợp có bất đồng. Sự không thành công trong việc buộc VNPT cho phép S-Fone kết nối trực tiếp chứ không phải qua tổng đài trung gian là một ví dụ.

Chậm trễ trong vấn đề cấp phép của MPT cũng làm giảm sức cạnh tranh của ngành viễn thông. Theo phản hồi từ các doanh nghiệp, tiêu chí về điều khoản và điều kiện cấp phép hiện tương đối rõ ràng song quá trình cấp phép rất tuỳ hứng và thủ tục rườm rà và quá trình xem xét quá dài. Đơn cử trường hợp việc xin giấy phép của Saigon Postel (SPT) nhằm mở rộng quy mô dịch vụ kênh điện thoại cố định nội hạt từ chỗ chỉ trong TP HCM tới việc mở rộng sang các tỉnh lân cận và Hà Nội để kinh doanh hiệu quả, hơn 1 năm trình đơn Bộ vẫn chưa có ý kiến.

Về phía doanh nghiệp chiếm thị phần khống chế VNPT, theo nghiên cứu mới đây của Công ty Luật Vietbid, những vi phạm cạnh tranh đang tiếp tục bao gồm phân bổ cơ sở hạ tầng mạng không công bằng và vướng mắc về chế độ kết nối.

Trường hợp điển hình là quá trình kết nối giữa Vietel và VNPT. Theo hợp đồng giữa hai bên, Vietel phải có kế hoạch kết nối trước ba tháng để VNPT chuẩn bị kế hoạch đầu tư và nâng cấp mạng. Từ cuối 2002, Vietel gửi tới VNPT công văn thông báo về kế hoạch mở mạng VoIP tại 21 tỉnh và yêu cầu tăng dung lượng kết nối cho 17 tỉnh và năm 2003. Tuy niên, VNPT chỉ đồng ý cho Viettel mở mạng ở 9 tỉnh và trên thực tế nhà cung cấp dịch vụ quân đội chỉ có thể mở mạng ở 5 tỉnh trong năm 2003.

Hai biện pháp cơ bản được VNPT hay sử dụng là đổ lỗi cho trục trặc kỹ thuật để ngăn chặn hoặc làm trễ kết nối, áp giá kết nối cao để hạn chế việc sử dụng dịch vụ. Ông Trịnh Đình Khương, Giám đốc SPT nhận xét: "Cityphone không tương thích nhưng được kết nối một cách nhanh chóng với các mạng di động của VNPT, trong khi đó S-Fone phải mất rất nhiều thời gian. Nếu VNPT có thái độ hợp tác chỉ cần 10 ngày là giải quyết xong mọi việc".

Cước kết nối cũng bị phàn nàn là quá cao, chiếm tới 60-70% chi phí của các doanh nghiệp. Một trong những nguyên nhân là mức cước đó vẫn chưa được tính trên cơ sở chi phí. Cước do Bộ phê duyệt trên cơ sở do VNPT đề xuất và tham khảo của một số nước trong khu vực. Do hệ thống hạch toán không độc lập nên các chi phí được tính rất cao.

Có hai phương án được các chuyên gia khuyến nghị VN phải thực hiện ngay từ bây giờ để giảm bớt độc quyền của VNPT. Thứ nhất là lập ra một công ty độc lập cung cấp cơ sở hạ tầng đường trục quốc gia tách biệt khỏi VNPT. Công ty đó sẽ quản lý toàn bộ cơ sở hạ tầng đường trục và hoạt động như một nhà bán buôn dich vụ mạng đồng thời bán dung lượng cho bất kỳ đơn vị nào kể cả các công ty con của VNPT khi họ cần sử dụng cơ sở hạ tầng một cách công bằng và minh bạch. Hoặc có thể chia tách hoạt động bán buôn, bán lẻ thành các bộ phận riêng cùng thuộc VNPT. Công ty sẽ nắm giữ cổ phần trong các thành viên và chỉ có quyền kiểm soát thông qua quyền cổ phần của mình, Công ty mẹ sở hữu trực tiếp, còn công ty con chuyên cung cấp mạng đường trục quốc gia.

Theo tiến sĩ Lê Đăng Doanh, chuyên gia kinh tế cao cấp, Chính phủ có thể cân nhắc lập ra một Hội đồng tư vấn bên cạnh Thủ tướng về vấn đề viễn thông. Hội đồng bao gồm các doanh nghiệp, một số nhà khoa học và đại diện khách hàng như kinh nghiệm một số nước đã làm. Hội đồng sẽ xem xét các vấn đề MPT quyết định hoặc trình Thủ tướng quyết định nhằm góp ý để các chính sách được khách quan, kịp thời hơn.